تأمّلی بر رابطة بازار با روحانیت شیعه در عراق

طی دوران حکومت صفویه، به واسطة ارتباط نزدیک حکومت با ساختار نهاد دینی، حیات اقتصادی بسیاری از علما مبتنی بر مواجب دیوانی وکمک های اعطایی از طرف دولت بود، اما به?دنبال سقوط صفویه و انتقال مراکز علمی و فقهی شیعه از ایران به عتبات عالیات، از نظر اقتصادی نیز تحوّل عمده ای در منابع مالی روحانیت شیعه ایجاد شد. محرومیت علما و مجتهدین از حمایت های مالی دولت، آنان را در شرایطی قرار داد که مجبور شدند تا با تجدید نظر?در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی خود، آنها را بر بنیان های جدیدی بنا نهند. در این ?میان، ارتباط علما با بازار، امکان برخورداری از منابع جدید مالی را به آنان اعطانمود. علی رغم ارتباط دیرینة بازار با روحانیت شیعه به نظر می رسد از نیمة دوم قرن? نوزدهم میلادی، مفهوم جدیدی از اتحاد بازار با روحانیت ساکن در عتبات شکل گرفت. بررسی ماهیت و نحوة تعامل دوسویة بازار ایران و عراق با روحانیت ساکن در عتبات، در کنار تأثیر ساختار سیاسی دو کشور بر شدّت و ضعف این تعامل، اساس مقالة پیش روی را? تشکیل می دهد.